| id |
97b98e89-31a3-4f8d-a17a-26917ba0882d
|
| title |
Ιστορία - Εικονομαχία - Ε' Δημοτικού Επ. 75 /
|
| spellingShingle |
Ιστορία - Εικονομαχία - Ε' Δημοτικού Επ. 75 /
|
| publisher |
Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων
|
| url |
https://www.youtube.com/watch?v=8m-_oYvRoa8&list=PLvLZ8duymN1Bdag3D9ibNaERK3A-nG3pI
|
| publishDate |
2020
|
| language |
el
|
| thumbnail |
http://oava-admin-api.datascouting.com/static/9d48/020c/6a8d/8ad7/e0ff/598d/348e/2b87/9d48020c6a8d8ad7e0ff598d348e2b87.jpg
|
| format |
Video
|
| organizationType_txt |
Δημόσιος τομέας
|
| durationNormalPlayTime_txt |
1464
|
| genre |
Ανοικτά μαθήματα
|
| genre_facet |
Ανοικτά μαθήματα
|
| institution |
Υπουργείο Παιδείας
|
| asr_txt |
μουσική Γεια σας, παιδιά! Ονομάζομαι Εβάγγελος... και μαζί θα κάνουμε ένα μάθημα της Πέμπτης Δημοτικού. Θα ταξιδέψουμε στο παρελθόν. Δηλαδή, όπως καταλάβατε, θα κάνουμε ιστορία. Λένε πως αν γνωρίζουμε το παρελθόν, μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα το παρόν. Και φαίνεται πως δεν έχουν άδικο. Σήμερα όμως θα προχωρήσουμε αντίστροφα. Θα ξεκινήσουμε από ένα γεγονός που γιορτάζει κάθε χρόνο η Εκκλησία μας. Και θα κινηθούμε προς το παρελθόν, για να αναζητήσουμε τους λόγους που η Εκκλησία μας γιορτάζει αυτό το γεγονός. Θα αρχίσουμε λοιπόν από δύο απλές ερωτήσεις, που είμαι βέβαιος ότι θα μου τις απαντήσετε όλοι. Οι ερωτήσεις είναι πως ονομάζεται η πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής. Επαναλαμβάνω την πρώτη ερώτηση. Πως ονομάζεται η πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής. Να σας πω και τη δεύτερη. Τι γιορτάζει η Εκκλησία μας την πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής. Είμαι βέβαιος πως ήδη έχετε δώσει όλοι την απάντηση. Η πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας. Και η Εκκλησία μας γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων. Να επαναλάβουμε την απάντηση. Η πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας. Και η Εκκλησία μας τιμά την αναστήλωση των εικόνων. Όμως θα με ρωτήσουν ίσως κάποιοι από εσάς. Τι σημαίνει αναστήλωση των εικόνων. Αν τρέξουμε λίγο στην αιτιμολογία της λέξης αναστήλωση, θα δούμε ότι παράγεται από το ρήμα αναστυλώνω που είναι σύνθετο ρήμα από το ανα και το στυλώνω. Το ρήμα με τη σειρά του στυλώνω παράγεται από ένα αρχαιότερο ρήμα το στυλώω που σημαίνει στείνω μία πλάκα λευθηνή ή μαρμάρινη σαν στήλι. Το αναστυλώνω σημαίνει αποκαθιστώ και επαναφέρω στην αρχική του μορφή κάποιο μνημείο ή κάποιο κτίριο. Αλλά τώρα μπορούμε να δώσουμε και την ερμηνεία της φράσης αναστήλωση των εικόνων. Η αναστήλωση των εικόνων είναι η επαναφορά και η επανατοποθέτηση των εικόνων στους ιερούς ναούς. Θα μου πείτε βέβαια γιατί θα πρέπει να γίνει επαναφορά ή κάποτε έγινε επαναφορά των εικόνων στους ιερούς ναούς. Υπήρξαν κάποιοι που απομάκρυναν τις εικόνες και αν έγινε αυτό πότε συνέβη. Εδώ απαντήσεις μας δίνει το κεφάλαιο 24 του βιβλίου της ιστορίας της Πέμπτης Δημοτικού που αναφέρεται στην οικονομαχία. Και ο τίτλος του είναι «Η κρίση της οικονομαχίας διχάζει τους Βυζαντινούς». Ας δούμε τώρα σε ιστορική γραμμή την περίοδο που διαρχεί η οικονομαχία. Παρατηρείτε ότι η οικονομαχία ξεκινάει τον 8ο αιώνα για την ακρίβεια το 726 μετά Χριστό και τελειώνει τον 9ο αιώνα για ακρίβεια το 843 μετά Χριστό. Διαρκεί περίπου δεν θα σας το πω, θα το σκεφτείτε μόνοι σας. Θέλω να σκεφτείτε και να μου απαντήσετε, αφού κάνετε κάποιους νοερούς υπολογισμούς, στα εξής δύο απλά ερωτήματα. Πρώτο ερώτημα. Πόσοι αιώνες έχουν περάσει μέχρι σήμερα από τον 8ο αιώνα που πρωτοεμφανίστηκε η οικονομαχία. Επαναλαμβάνω. Η οικονομαχία εμφανίζεται τον 8ο αιώνα. Μέχρι σήμερα, το σημερινό μας αιώνα, πόσοι αιώνες έχουν περάσει. Είμαι βέβαιος ότι θα το βρείτε πολύ εύκολα. Και όλοι είστες μάλιστα. Το δεύτερο ερώτημα. Πόσα χρόνια έχουν περάσει από τον 843 που επίσημα έληξε η οικονομαχία. Μα είμαι βέβαιος ότι το έχετε βρει όλοι. Και μπράβο σας παιδιά μου. Να δούμε τις απαντήσεις. Εάν κάνουμε απλούς υπολογισμούς για το πρώτο ερώτημά μας. Σήμερα βρισκόμαστε στον 21ο αιώνα. Αν αφαιρέσουμε τον 8ο αιώνα που εμφανίζεται η οικονομαχία, έχουν περάσει 13 ολόκληροι αιώνες. Όσο δε για τα χρόνια. Αφού σήμερα βρισκόμαστε το 2020 και η οικονομαχία τελείωσε το 843, με μια απλή αφαίρεση μπορούμε να υπολογίσουμε ότι έχουν περάσει 1177 χρόνια. Μπαίνει τώρα το ερώτημα να απαντήσουμε τι είναι ακριβώς η οικονομαχία. Αλλά πριν φτάσουμε σε αυτό το ερώτημα, να δούμε σε ποια κατάσταση βρίσκεται η Βυζαντινή Αυτοκρατορία σε σχέση με τους γείτονές της. Γιατί όλα έχουνε συνάρτηση σε ένα ιστορικό γεγονός. Παρατηρούμε στο χάρτη ότι η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, που τη βλέπουμε με το πράσινο χρώμα, έχει στα ανατολικά της, δηλαδή εκεί που βλέπουμε ότι είναι γκρίζο το χρώμα, τους Άραβες που διαρκώς την πιέζουν με επιδρομές. Προς τα βόρεια γνωρίζουμε ότι έχουμε τον ερχομό των σλαβικών φίλων στην αρχή και μετά των Βουλγάρων οι οποίοι εγκαθίστανται ανάμεσα στο Νέμο, στο Δούναβι και τον Εύξυνο Πόντο. Και η Αυτοκρατορία πιέζεται, θα λέγαμε, αρκετές φορές επώδυνα από αυτούς τους δύο εχθρικούς λαούς, παρά τις καταπεριόδους φιλικές σχέσεις που μπορεί να έχει. Ακόμα βόρεια του Εύξυνου Πόντου υπάρχει ένας άλλο έθνος, το ρωσικό έθνος. Εκείνα τα χρόνια αναπτύσσεται η οικονομαχία και η οικονομαχία θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι η σύγκρουση που ξέσπασε στο Βυζάντιο από τον 8ο μέχρι και τον 9ο αιώνα και η οποία ήταν μια σύγκρουση θρησκευτική και το θέμα της σύγκρουσης αυτής ήταν. Εάν θα έπρεπε οι εικόνες να παραμένουν στους ναούς και κυρίως εάν θα πρέπει οι χριστιανοί να προσκυνούν τις εικόνες. Ξέρουμε ότι ένα ιστορικό γεγονός έχει κάποιες αιτίες που το δημιουργούν, μια αφορμή που το κάνει να εμφανιστεί στο προσκύνιο της ιστορίας και αφού εξελιχθεί το γεγονός αυτό έχουμε ακόμα και τα αποτελέσματα του γεγονότος. Να δούμε λοιπόν σύντομα ποια ήταν τα αίτια που προκάλεσαν την οικονομαχία. Είπαμε ότι το Βυζάντιο πιέζεται καταρχάς εξωτερικά από διάφορους εχθρούς. Άρα η διοίκηση του Βυζαντίου, ο αυτοκράτορας, έχει ανάγκη από χρήματα και έχει ανάγκη και από στρατό, από άνδρες. Τα αίτια λοιπόν της οικονομαχίας μπορούμε να τα ορίσουμε στην αρχή σαν αίτια οικονομικά και αίτια πολιτικά. Τι εννοούμε αυτό? Εκείνα τα χρόνια τα μοναστήρια έχουν μεγάλες απέραντες εκτάσεις κτήματον που τα βρήκαν τα κτήματα τα μοναστήρια. Μα φυσικά θα μου απαντήσετε από τις δωρεές που κάνανε οι πιστή χριστιανοί για να δείξουν την αγάπη τους προς τον Θεό. Έτσι λοιπόν τα μοναστήρια, επαναλαμβάνω, έχουν εκτάσεις απέραντες κτήματον τις οποίες άλλες φορές τις καλλιεργούν, μεγάλα κομμάτια τους μένουν ακαλλιέργητα, αλλά κυρίως, αυτό ενδιαφέρει το κράτος, δεν πληρώνουν φόρο σύμφωνα με τη βυζαντινή νομοθεσία. Έτσι το κράτος χάνει πολλά χρήματα, αφού τα μοναστήρια δεν πληρώνουν φόρο για τα χρήματά τους. Ταυτόχρονα, πολλοί νέοι εκείνης της εποχής τρέχουν στα μοναστήρια για να γίνουν μοναχοί. Αυτό δεν συμφέρει το κράτος. Γιατί? Πολύ απλά. Πρώτα πρώτα, γιατί οι μοναχοί δεν μπορούσαν να πάνε στο στρατό, άρα το κράτος, το επίσημο, χάνει στρατιώτες. Και ένας δεύτερος λόγος, όλοι αυτοί οι μοναχοί δεν εργάζονται μέσα στην κοινωνία, παρά μόνο στα μοναστήρια, άρα το κράτος χάνει πολύτιμα εργατικά χέρια. Και μην ξεχνάμε ότι όλες οι εργασίες εκείνα τα χρόνια, ήτανε χειρονακτικές, δηλαδή γινόντουσαν με τα χέρια. Υπάρχει και ένας ακόμας λόγος, οι μοναχοί ήταν πάρα πολλοί, αγράμματοι οι περισσότεροι. Όμως ασκούσανε σημαντική επιρροή επάνω στον λαό, ο οποίος ήταν και αυτός στο μεγαλύτερο μέρος του αγράμματος. Κάθε φορά λοιπόν που οι αυτοκράτορες ήθελαν να κάνουν μια μεταριθμιστική προσπάθεια, που δεν συνέφερε τα μοναστήρια, οι μοναχοί επηρέαζαν το λαό και εφρέναραν κάθε μεταρρύθμιση που ήθελαν να κάνουν οι αυτοκράτορες. Προχωρούμε λίγο να δούμε τα θρησκευτικά αίτια και τα ιδεολογικά αίτια. Η οικονομαχία εμφανίζεται στις ανατολικές περιοχές του Βυζαντίου, οι οποίες περιοχές συνορεύουν και επηρεάζονται από τους Άραβες και τους Ιουδαίους. Οι Άραβες και οι Ιουδαίοι είναι μονοθεϊστές αλλά δεν απεικονίζουν τον Θεό. Τις ιδέες τους αυτές τις περνάνε στους κατοίκους των ανατολικών περιοχών, οι οποίοι τι λένε, δεν υπάρχει λόγος να απεικονίζουμε τον Θεό και να έχουμε εικόνες αφού ο Θεός είναι άηλος. Επιπλέον η κατάσταση είχε γίνει τραγική με το θέμα των εικόνων εξαιτίας κάποιων αμόρφωτων κληρικών και αμόρφωτων χριστιανών, οι οποίοι θεωρούσαν πως οι εικόνες έχουν μαγικές δυνάμεις. Το ξύλο της εικόνας προσκυνούσαν στην ουσία, απέδειδαν μαγικές δυνάμεις τις εικόνες ξεχνώντας ότι η προσκύνηση των εικόνων απευθύνεται στο πρόσωπο που αυτό εικονίζεται. Έτσι μέσα σε αυτή την κατάσταση δημιουργείται μια σύγκρουση απόψεων ανάμεσα στους κατοίκους της Ανατολικής Αυτοκρατορίας, οι οποίοι ονομάζονται οικονομάχοι και στους κατοίκους των ευρωπαϊκών χωρών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, κυρίως της Ελλάδος και της Νότιας Βαλκανικής, οι οποίοι ονομάζονται εικονολάτρες ή εικονόφιλοι και οι οποίοι κάτοικοι δεν θέλουν τίποτα άλλο παρά να λατρεύουν τις εικόνες. Τη σύγκρουση αυτή την εκμεταλλεύεται ο Λέοντας ο Τρίτος για να μπορέσει να περάσει τις απόψεις του σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις και να περιορίσει τη δύναμη των μοναστριών. Η περίοδος της οικονομαχίας χωρίζεται σε δύο φάσεις. Η πρώτη φάση ξεκινάει τον 8ο αιώνα το 726 με τον Λέοντα τον Τρίτο και τελειώνει τον 8ο αιώνα το 782 μετά Χριστό. Ο Λέοντας ο Τρίτος ήταν οικονομάχος. Οι μοναχοί εξεγείρονται κάποια στιγμή όταν αποφασίζει ο Λέοντας να κατεβάσει από τη χαλκή πύλη του παλατιού την εικόνα του Χριστού και στη θέση της να βάλει ένα απλό σταυρό. Οι εξεγερμένοι μοναχοί παρασύρουν και τον λαό της Κωνσταντινούπολης και γίνονται βίαιες συγκρούσεις με την αυτοκρατορική φρουρά. Εννοείται βέβαια ότι ο Λέοντας με τη φρουρά την αυτοκρατορική νικάει το άτακτο πλήθος και φυσικά για να τους τιμωρήσει σε εισαγωγικά του δίνεται η ευκαιρία να ζητήσει να αναρτηθούν εψηλά οι εικόνες της εκκλησίας. Ο πατριάρχης Γερμανός που είναι εικονόφιλος αντιδράει και παρετείται. Όταν φτάνουν οι ιδήσεις στην κεντρική Ελλάδα, η οποία είναι εικονόφιλη, ετοιμάζεται ένα στόλος από ελλαδικά πλοία και από πλοία κυκλαδικά και πλέει στην Κωνσταντινούπολη για να την πολιορκήσει και να αναγκάσει το Λέοντα να αλλάξει απόψεις. Όμως ο Λέοντας διαθέτει το υγρό πυρ με το οποίο εύκολα κατακαίει τα κυκλαδικά και τα ελληνικά πλοία, τα υπόλοιπα τα ελλαδικά πλοία και γυρίζει άπρακτος τελικά τα υπομοινάρια του στόλου γυρίζουν άπρακτα στην Ελλάδα. Όταν φτάνουν όμως οι ιδήσεις στον Πάπα της Ρώμης αυτός αντιδρά και με τοπική σύνοδο αντιτίθεται στις θέσεις του Λέοντα. Τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα όταν ο νέος ο αυτοκράτορας ο Κωνσταντινός αυτός ο αυτοκράτορας τι κάνει αποφασίζει να δώσει τέλος στην επιρροή των μοναστηριών. Αρχίζει καταδίωξη των μοναστηριών και των μοναχών. Τα μοναστήρια κλείνουν, γκρεμίζονται, μετατρέπονται σε σταύλους, μετατρέπονται σε στρατόνες, οι μοναχοί διώχνονται από τα μοναστήρια, συλλαμβάνονται, βασανίζονται. Πολλοί από τους μοναχούς καταφεύγουν στην Δύση για να βρουν καταφύγιο. Όσο για τις εικόνες όπου τις βρίσκουν οι οικονομάχοι τις καταστρέφουν με οποιοδήποτε τρόπο. Πολλοί χριστιανοί τότε, για να μπορέσουν να γλιτώσουν τις εικόνες, τις κρύβουν μέσα σε σπηλές ή ακόμα μερικοί, κατά την παράδοση, τις ρίχνουν στη θάλασσα όπου οι ταξιδιώτες, οι εικόνες ταξιδεύουν μέχρι την Ελλάδα. Τέτοιες εικόνες είναι η Παναγία η Πορταϊτισσα που την βλέπουμε εδώ και η οποία υπάρχει στη Μονή των Ιβύρων. Ή η Παναγία η Θαλασσομαχούσα που υπάρχει στη Μονή των Στροφάδων στη Ζάκινθο. Άλλοι χριστιανοί πάλι καταδιωγμένοι από τους εικονομάχους, φεύγουν από την Ανατολή και μεταφέροντας και κάποιες εικόνες, γυρίζουν στην Ελλάδα την κεντρική. Τέτοια είναι η εικόνα της Παναγίας της Πουρσιώτησας. Το τέλος, σε αυτή την περίοδο της οικονομαχίας, το δίνει η Ιρήνη η Αθηναία, η οποία κατάγεται από την Αθήνα που είναι οικονοφιλή και το 787 με την 7η οικουμενική σύνοδο, αποφασίζει πως οι εικόνες πρέπει να υπάρχουν στα μοναστήρια και στις εκκλησίες και να προσκυνούνται. Σημαντικό ρόλο έπαιξε σε αυτό ο Ιωάννης ο Δαμασκινός ο Θεολόγος, που λέει ότι οι εικόνες αποτελούν τα βιβλία των αγραμμάτων. Τα χρόνια της ηρεμίας στο Βυζάντιο είναι λίγα. Το 815 ξεκινάει η δεύτερη φάση της οικονομαχίας. Ο αυτοκράτορας λέοντας ο Πέμπτος ο Αρμένιος, καταγόμενος από την Αρμενία, γι' αυτό έχει πάρει και αυτό το όνομα, αυτή την προσωνημία, έχει οικονομαχικές αντιλήψεις. Αρχίζει λοιπόν ένα νέο διωγμό κατά των Χριστιανών, των Ικωνόφυλων, τον οποίο διωγμό θα τον συνεχίσουν και οι επόμενοι αυτοκράτορες, ο Μιχαήλος Β' και ο Θεόφυλος. Το περίεργο είναι ότι ενώ ο Θεόφυλος έχει οικονομαχικές αντιλήψεις και προσπαθεί να τις επιβάλλει στην κοινωνία του Βυζαντίου, μέσα στο ίδιο του το σπίτι, στο παλάτι, η γυναίκα του η Θεοδώρα, οι κόρες του και η πεθερά του, είναι εικονολάτρισσες και έχουν εικόνες. Και πραγματικά, όταν πεθαίνει ο Θεόφυλος ο αυτοκράτορας, η σύζυγός του η Θεοδώρα, το 843 μετά Χριστό, καλή σύνοδο εικονόφυλων αρχιερέων και αναγνωρίζει την 7η οικουμενική σύνοδο, που την είχαν καταργήσει με τοπικές συνόδους οι προηγούμενοι αυτοκράτορες και τις αποφάσεις της 7ης οικουμενικής συνόδου. Όπου φυσικά έχουμε την αναστήλωση των εικόνων το 843 στις εκκλησίες και με πανηγυρικό πλέον τρόπο, οι εικόνες τιμούνται και παραμένουν μόνιμα στις εκκλησίες. Αυτό το γεγονός από την πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής, της 3 Μαρτίου του 843 μέχρι και σήμερα, το γιορτάζει η Εκκλησία μας σαν Κυριακή της Ορθοδοξίας. Τελειώνουμε για να δούμε με συντομία τα αποτελέσματα της οικονομαχίας. Τα αποτελέσματα, λοιπόν, δεν θα ήταν τίποτα άλλο παρά αρνητικά στο σύνολό τους. Οι χριστιανοί της Βυζαντινής αυτοκρατορίας αλληλως παράσσονται για 120 χρόνια, καταστράφηκαν μοναστήρια, έργα τέχνης και σπουδαίες αγιογραφίες πραγματικά χάθηκαν, γι' αυτό και δεν έχουμε και πολλές εικόνες μέχρι την περίοδο της οικονομαχίας, που να έχουν διασωθεί, διαταράχθηκαν οι σχέσεις του Πάπα με τους Βυζαντινούς και ο Πάπας στρέφεται προς τη Δύση και ειδικά προς το κράτος των Φράγκων, οι οποίοι με τον Κάρολο το Μεγάλο θα αναδειχθούν στη Μεγάλη Δύναμη στη Δυτική Ευρώπη, και οι κτίσεις ηλίγες που υπήρχαν ακόμα στα χέρια του Βυζαντίου στην Κάτω Ιταλία, χάθηκαν ολος καιρός τα επόμενα χρόνια. Μέσα στα θετικά θα μπορούσαμε να πούμε και να κλείσουμε σήμερα το σημερινό μας μάθημα, είναι ότι οι μοναχοί που κατέφυγαν στην Κάτω Ιταλία και στη Σικελία, ανέπτυξαν και έφεραν τα ελληνικά γράμματα σε εκείνες τις περιοχές και ενίσχυσαν τους ντόπιους πληθυσμούς. Τέλος να πούμε ότι οι δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις, οι οικονομάχοι και οι οικονολάτρες, για να μπορέσουν να στηρίξουν τις θέσεις τους, ερεύνησαν τα διάφορα θεολογικά κείμενα και τα άλλα σχετικά συγγράμματα της εποχής εκείνης και έτσι αναπτύχθηκε το ερευνητικό πνεύμα που θα φανεί καλύτερα στους επόμενους αιώνες. Αυτό ήταν το θέμα μας το σημερινό, παιδιά. Πιστεύουμε ότι καταλάβατε πραγματικά γιατί μιλάμε για Κυριακή της Ορθοδοξίας, τι εννοούμε όταν λέμε να στείλωσουμε τον εικόνα και θα τα πούμε κάποια άλλη φορά με ένα άλλο θέμα. Γεια σας, παιδιά!
|
| _version_ |
1782818630116835328
|
| description |
: μουσική Γεια σας, παιδιά! Ονομάζομαι Εβάγγελος... και μαζί θα κάνουμε ένα μάθημα της Πέμπτης Δημοτικού. Θα ταξιδέψουμε στο παρελθόν. Δηλαδή, όπως καταλάβατε, θα κάνουμε ιστορία. Λένε πως αν γνωρίζουμε το παρελθόν, μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα το παρόν. Και φαίνεται πως δεν έχουν άδικο. Σήμερα όμως θα προχωρήσουμε αντίστροφα. Θα ξεκινήσουμε από ένα γεγονός που γιορτάζει κάθε χρόνο η Εκκλησία μας. Και θα κινηθούμε προς το παρελθόν, για να αναζητήσουμε τους λόγους που η Εκκλησία μας γιορτάζει αυτό το γεγονός. Θα αρχίσουμε λοιπόν από δύο απλές ερωτήσεις, που είμαι βέβαιος ότι θα μου τις απαντήσετε όλοι. Οι ερωτήσεις είναι πως ονομάζεται η πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής. Επαναλαμβάνω την πρώτη ερώτηση. Πως ονομάζεται η πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής. Να σας πω και τη δεύτερη. Τι γιορτάζει η Εκκλησία μας την πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής. Είμαι βέβαιος πως ήδη έχετε δώσει όλοι την απάντηση. Η πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας. Και η Εκκλησία μας γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων. Να επαναλάβουμε την απάντηση. Η πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας. Και η Εκκλησία μας τιμά την αναστήλωση των εικόνων. Όμως θα με ρωτήσουν ίσως κάποιοι από εσάς. Τι σημαίνει αναστήλωση των εικόνων. Αν τρέξουμε λίγο στην αιτιμολογία της λέξης αναστήλωση, θα δούμε ότι παράγεται από το ρήμα αναστυλώνω που είναι σύνθετο ρήμα από το ανα και το στυλώνω. Το ρήμα με τη σειρά του στυλώνω παράγεται από ένα αρχαιότερο ρήμα το στυλώω που σημαίνει στείνω μία πλάκα λευθηνή ή μαρμάρινη σαν στήλι. Το αναστυλώνω σημαίνει αποκαθιστώ και επαναφέρω στην αρχική του μορφή κάποιο μνημείο ή κάποιο κτίριο. Αλλά τώρα μπορούμε να δώσουμε και την ερμηνεία της φράσης αναστήλωση των εικόνων. Η αναστήλωση των εικόνων είναι η επαναφορά και η επανατοποθέτηση των εικόνων στους ιερούς ναούς. Θα μου πείτε βέβαια γιατί θα πρέπει να γίνει επαναφορά ή κάποτε έγινε επαναφορά των εικόνων στους ιερούς ναούς. Υπήρξαν κάποιοι που απομάκρυναν τις εικόνες και αν έγινε αυτό πότε συνέβη. Εδώ απαντήσεις μας δίνει το κεφάλαιο 24 του βιβλίου της ιστορίας της Πέμπτης Δημοτικού που αναφέρεται στην οικονομαχία. Και ο τίτλος του είναι «Η κρίση της οικονομαχίας διχάζει τους Βυζαντινούς». Ας δούμε τώρα σε ιστορική γραμμή την περίοδο που διαρχεί η οικονομαχία. Παρατηρείτε ότι η οικονομαχία ξεκινάει τον 8ο αιώνα για την ακρίβεια το 726 μετά Χριστό και τελειώνει τον 9ο αιώνα για ακρίβεια το 843 μετά Χριστό. Διαρκεί περίπου δεν θα σας το πω, θα το σκεφτείτε μόνοι σας. Θέλω να σκεφτείτε και να μου απαντήσετε, αφού κάνετε κάποιους νοερούς υπολογισμούς, στα εξής δύο απλά ερωτήματα. Πρώτο ερώτημα. Πόσοι αιώνες έχουν περάσει μέχρι σήμερα από τον 8ο αιώνα που πρωτοεμφανίστηκε η οικονομαχία. Επαναλαμβάνω. Η οικονομαχία εμφανίζεται τον 8ο αιώνα. Μέχρι σήμερα, το σημερινό μας αιώνα, πόσοι αιώνες έχουν περάσει. Είμαι βέβαιος ότι θα το βρείτε πολύ εύκολα. Και όλοι είστες μάλιστα. Το δεύτερο ερώτημα. Πόσα χρόνια έχουν περάσει από τον 843 που επίσημα έληξε η οικονομαχία. Μα είμαι βέβαιος ότι το έχετε βρει όλοι. Και μπράβο σας παιδιά μου. Να δούμε τις απαντήσεις. Εάν κάνουμε απλούς υπολογισμούς για το πρώτο ερώτημά μας. Σήμερα βρισκόμαστε στον 21ο αιώνα. Αν αφαιρέσουμε τον 8ο αιώνα που εμφανίζεται η οικονομαχία, έχουν περάσει 13 ολόκληροι αιώνες. Όσο δε για τα χρόνια. Αφού σήμερα βρισκόμαστε το 2020 και η οικονομαχία τελείωσε το 843, με μια απλή αφαίρεση μπορούμε να υπολογίσουμε ότι έχουν περάσει 1177 χρόνια. Μπαίνει τώρα το ερώτημα να απαντήσουμε τι είναι ακριβώς η οικονομαχία. Αλλά πριν φτάσουμε σε αυτό το ερώτημα, να δούμε σε ποια κατάσταση βρίσκεται η Βυζαντινή Αυτοκρατορία σε σχέση με τους γείτονές της. Γιατί όλα έχουνε συνάρτηση σε ένα ιστορικό γεγονός. Παρατηρούμε στο χάρτη ότι η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, που τη βλέπουμε με το πράσινο χρώμα, έχει στα ανατολικά της, δηλαδή εκεί που βλέπουμε ότι είναι γκρίζο το χρώμα, τους Άραβες που διαρκώς την πιέζουν με επιδρομές. Προς τα βόρεια γνωρίζουμε ότι έχουμε τον ερχομό των σλαβικών φίλων στην αρχή και μετά των Βουλγάρων οι οποίοι εγκαθίστανται ανάμεσα στο Νέμο, στο Δούναβι και τον Εύξυνο Πόντο. Και η Αυτοκρατορία πιέζεται, θα λέγαμε, αρκετές φορές επώδυνα από αυτούς τους δύο εχθρικούς λαούς, παρά τις καταπεριόδους φιλικές σχέσεις που μπορεί να έχει. Ακόμα βόρεια του Εύξυνου Πόντου υπάρχει ένας άλλο έθνος, το ρωσικό έθνος. Εκείνα τα χρόνια αναπτύσσεται η οικονομαχία και η οικονομαχία θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι η σύγκρουση που ξέσπασε στο Βυζάντιο από τον 8ο μέχρι και τον 9ο αιώνα και η οποία ήταν μια σύγκρουση θρησκευτική και το θέμα της σύγκρουσης αυτής ήταν. Εάν θα έπρεπε οι εικόνες να παραμένουν στους ναούς και κυρίως εάν θα πρέπει οι χριστιανοί να προσκυνούν τις εικόνες. Ξέρουμε ότι ένα ιστορικό γεγονός έχει κάποιες αιτίες που το δημιουργούν, μια αφορμή που το κάνει να εμφανιστεί στο προσκύνιο της ιστορίας και αφού εξελιχθεί το γεγονός αυτό έχουμε ακόμα και τα αποτελέσματα του γεγονότος. Να δούμε λοιπόν σύντομα ποια ήταν τα αίτια που προκάλεσαν την οικονομαχία. Είπαμε ότι το Βυζάντιο πιέζεται καταρχάς εξωτερικά από διάφορους εχθρούς. Άρα η διοίκηση του Βυζαντίου, ο αυτοκράτορας, έχει ανάγκη από χρήματα και έχει ανάγκη και από στρατό, από άνδρες. Τα αίτια λοιπόν της οικονομαχίας μπορούμε να τα ορίσουμε στην αρχή σαν αίτια οικονομικά και αίτια πολιτικά. Τι εννοούμε αυτό? Εκείνα τα χρόνια τα μοναστήρια έχουν μεγάλες απέραντες εκτάσεις κτήματον που τα βρήκαν τα κτήματα τα μοναστήρια. Μα φυσικά θα μου απαντήσετε από τις δωρεές που κάνανε οι πιστή χριστιανοί για να δείξουν την αγάπη τους προς τον Θεό. Έτσι λοιπόν τα μοναστήρια, επαναλαμβάνω, έχουν εκτάσεις απέραντες κτήματον τις οποίες άλλες φορές τις καλλιεργούν, μεγάλα κομμάτια τους μένουν ακαλλιέργητα, αλλά κυρίως, αυτό ενδιαφέρει το κράτος, δεν πληρώνουν φόρο σύμφωνα με τη βυζαντινή νομοθεσία. Έτσι το κράτος χάνει πολλά χρήματα, αφού τα μοναστήρια δεν πληρώνουν φόρο για τα χρήματά τους. Ταυτόχρονα, πολλοί νέοι εκείνης της εποχής τρέχουν στα μοναστήρια για να γίνουν μοναχοί. Αυτό δεν συμφέρει το κράτος. Γιατί? Πολύ απλά. Πρώτα πρώτα, γιατί οι μοναχοί δεν μπορούσαν να πάνε στο στρατό, άρα το κράτος, το επίσημο, χάνει στρατιώτες. Και ένας δεύτερος λόγος, όλοι αυτοί οι μοναχοί δεν εργάζονται μέσα στην κοινωνία, παρά μόνο στα μοναστήρια, άρα το κράτος χάνει πολύτιμα εργατικά χέρια. Και μην ξεχνάμε ότι όλες οι εργασίες εκείνα τα χρόνια, ήτανε χειρονακτικές, δηλαδή γινόντουσαν με τα χέρια. Υπάρχει και ένας ακόμας λόγος, οι μοναχοί ήταν πάρα πολλοί, αγράμματοι οι περισσότεροι. Όμως ασκούσανε σημαντική επιρροή επάνω στον λαό, ο οποίος ήταν και αυτός στο μεγαλύτερο μέρος του αγράμματος. Κάθε φορά λοιπόν που οι αυτοκράτορες ήθελαν να κάνουν μια μεταριθμιστική προσπάθεια, που δεν συνέφερε τα μοναστήρια, οι μοναχοί επηρέαζαν το λαό και εφρέναραν κάθε μεταρρύθμιση που ήθελαν να κάνουν οι αυτοκράτορες. Προχωρούμε λίγο να δούμε τα θρησκευτικά αίτια και τα ιδεολογικά αίτια. Η οικονομαχία εμφανίζεται στις ανατολικές περιοχές του Βυζαντίου, οι οποίες περιοχές συνορεύουν και επηρεάζονται από τους Άραβες και τους Ιουδαίους. Οι Άραβες και οι Ιουδαίοι είναι μονοθεϊστές αλλά δεν απεικονίζουν τον Θεό. Τις ιδέες τους αυτές τις περνάνε στους κατοίκους των ανατολικών περιοχών, οι οποίοι τι λένε, δεν υπάρχει λόγος να απεικονίζουμε τον Θεό και να έχουμε εικόνες αφού ο Θεός είναι άηλος. Επιπλέον η κατάσταση είχε γίνει τραγική με το θέμα των εικόνων εξαιτίας κάποιων αμόρφωτων κληρικών και αμόρφωτων χριστιανών, οι οποίοι θεωρούσαν πως οι εικόνες έχουν μαγικές δυνάμεις. Το ξύλο της εικόνας προσκυνούσαν στην ουσία, απέδειδαν μαγικές δυνάμεις τις εικόνες ξεχνώντας ότι η προσκύνηση των εικόνων απευθύνεται στο πρόσωπο που αυτό εικονίζεται. Έτσι μέσα σε αυτή την κατάσταση δημιουργείται μια σύγκρουση απόψεων ανάμεσα στους κατοίκους της Ανατολικής Αυτοκρατορίας, οι οποίοι ονομάζονται οικονομάχοι και στους κατοίκους των ευρωπαϊκών χωρών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, κυρίως της Ελλάδος και της Νότιας Βαλκανικής, οι οποίοι ονομάζονται εικονολάτρες ή εικονόφιλοι και οι οποίοι κάτοικοι δεν θέλουν τίποτα άλλο παρά να λατρεύουν τις εικόνες. Τη σύγκρουση αυτή την εκμεταλλεύεται ο Λέοντας ο Τρίτος για να μπορέσει να περάσει τις απόψεις του σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις και να περιορίσει τη δύναμη των μοναστριών. Η περίοδος της οικονομαχίας χωρίζεται σε δύο φάσεις. Η πρώτη φάση ξεκινάει τον 8ο αιώνα το 726 με τον Λέοντα τον Τρίτο και τελειώνει τον 8ο αιώνα το 782 μετά Χριστό. Ο Λέοντας ο Τρίτος ήταν οικονομάχος. Οι μοναχοί εξεγείρονται κάποια στιγμή όταν αποφασίζει ο Λέοντας να κατεβάσει από τη χαλκή πύλη του παλατιού την εικόνα του Χριστού και στη θέση της να βάλει ένα απλό σταυρό. Οι εξεγερμένοι μοναχοί παρασύρουν και τον λαό της Κωνσταντινούπολης και γίνονται βίαιες συγκρούσεις με την αυτοκρατορική φρουρά. Εννοείται βέβαια ότι ο Λέοντας με τη φρουρά την αυτοκρατορική νικάει το άτακτο πλήθος και φυσικά για να τους τιμωρήσει σε εισαγωγικά του δίνεται η ευκαιρία να ζητήσει να αναρτηθούν εψηλά οι εικόνες της εκκλησίας. Ο πατριάρχης Γερμανός που είναι εικονόφιλος αντιδράει και παρετείται. Όταν φτάνουν οι ιδήσεις στην κεντρική Ελλάδα, η οποία είναι εικονόφιλη, ετοιμάζεται ένα στόλος από ελλαδικά πλοία και από πλοία κυκλαδικά και πλέει στην Κωνσταντινούπολη για να την πολιορκήσει και να αναγκάσει το Λέοντα να αλλάξει απόψεις. Όμως ο Λέοντας διαθέτει το υγρό πυρ με το οποίο εύκολα κατακαίει τα κυκλαδικά και τα ελληνικά πλοία, τα υπόλοιπα τα ελλαδικά πλοία και γυρίζει άπρακτος τελικά τα υπομοινάρια του στόλου γυρίζουν άπρακτα στην Ελλάδα. Όταν φτάνουν όμως οι ιδήσεις στον Πάπα της Ρώμης αυτός αντιδρά και με τοπική σύνοδο αντιτίθεται στις θέσεις του Λέοντα. Τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα όταν ο νέος ο αυτοκράτορας ο Κωνσταντινός αυτός ο αυτοκράτορας τι κάνει αποφασίζει να δώσει τέλος στην επιρροή των μοναστηριών. Αρχίζει καταδίωξη των μοναστηριών και των μοναχών. Τα μοναστήρια κλείνουν, γκρεμίζονται, μετατρέπονται σε σταύλους, μετατρέπονται σε στρατόνες, οι μοναχοί διώχνονται από τα μοναστήρια, συλλαμβάνονται, βασανίζονται. Πολλοί από τους μοναχούς καταφεύγουν στην Δύση για να βρουν καταφύγιο. Όσο για τις εικόνες όπου τις βρίσκουν οι οικονομάχοι τις καταστρέφουν με οποιοδήποτε τρόπο. Πολλοί χριστιανοί τότε, για να μπορέσουν να γλιτώσουν τις εικόνες, τις κρύβουν μέσα σε σπηλές ή ακόμα μερικοί, κατά την παράδοση, τις ρίχνουν στη θάλασσα όπου οι ταξιδιώτες, οι εικόνες ταξιδεύουν μέχρι την Ελλάδα. Τέτοιες εικόνες είναι η Παναγία η Πορταϊτισσα που την βλέπουμε εδώ και η οποία υπάρχει στη Μονή των Ιβύρων. Ή η Παναγία η Θαλασσομαχούσα που υπάρχει στη Μονή των Στροφάδων στη Ζάκινθο. Άλλοι χριστιανοί πάλι καταδιωγμένοι από τους εικονομάχους, φεύγουν από την Ανατολή και μεταφέροντας και κάποιες εικόνες, γυρίζουν στην Ελλάδα την κεντρική. Τέτοια είναι η εικόνα της Παναγίας της Πουρσιώτησας. Το τέλος, σε αυτή την περίοδο της οικονομαχίας, το δίνει η Ιρήνη η Αθηναία, η οποία κατάγεται από την Αθήνα που είναι οικονοφιλή και το 787 με την 7η οικουμενική σύνοδο, αποφασίζει πως οι εικόνες πρέπει να υπάρχουν στα μοναστήρια και στις εκκλησίες και να προσκυνούνται. Σημαντικό ρόλο έπαιξε σε αυτό ο Ιωάννης ο Δαμασκινός ο Θεολόγος, που λέει ότι οι εικόνες αποτελούν τα βιβλία των αγραμμάτων. Τα χρόνια της ηρεμίας στο Βυζάντιο είναι λίγα. Το 815 ξεκινάει η δεύτερη φάση της οικονομαχίας. Ο αυτοκράτορας λέοντας ο Πέμπτος ο Αρμένιος, καταγόμενος από την Αρμενία, γι' αυτό έχει πάρει και αυτό το όνομα, αυτή την προσωνημία, έχει οικονομαχικές αντιλήψεις. Αρχίζει λοιπόν ένα νέο διωγμό κατά των Χριστιανών, των Ικωνόφυλων, τον οποίο διωγμό θα τον συνεχίσουν και οι επόμενοι αυτοκράτορες, ο Μιχαήλος Β' και ο Θεόφυλος. Το περίεργο είναι ότι ενώ ο Θεόφυλος έχει οικονομαχικές αντιλήψεις και προσπαθεί να τις επιβάλλει στην κοινωνία του Βυζαντίου, μέσα στο ίδιο του το σπίτι, στο παλάτι, η γυναίκα του η Θεοδώρα, οι κόρες του και η πεθερά του, είναι εικονολάτρισσες και έχουν εικόνες. Και πραγματικά, όταν πεθαίνει ο Θεόφυλος ο αυτοκράτορας, η σύζυγός του η Θεοδώρα, το 843 μετά Χριστό, καλή σύνοδο εικονόφυλων αρχιερέων και αναγνωρίζει την 7η οικουμενική σύνοδο, που την είχαν καταργήσει με τοπικές συνόδους οι προηγούμενοι αυτοκράτορες και τις αποφάσεις της 7ης οικουμενικής συνόδου. Όπου φυσικά έχουμε την αναστήλωση των εικόνων το 843 στις εκκλησίες και με πανηγυρικό πλέον τρόπο, οι εικόνες τιμούνται και παραμένουν μόνιμα στις εκκλησίες. Αυτό το γεγονός από την πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής, της 3 Μαρτίου του 843 μέχρι και σήμερα, το γιορτάζει η Εκκλησία μας σαν Κυριακή της Ορθοδοξίας. Τελειώνουμε για να δούμε με συντομία τα αποτελέσματα της οικονομαχίας. Τα αποτελέσματα, λοιπόν, δεν θα ήταν τίποτα άλλο παρά αρνητικά στο σύνολό τους. Οι χριστιανοί της Βυζαντινής αυτοκρατορίας αλληλως παράσσονται για 120 χρόνια, καταστράφηκαν μοναστήρια, έργα τέχνης και σπουδαίες αγιογραφίες πραγματικά χάθηκαν, γι' αυτό και δεν έχουμε και πολλές εικόνες μέχρι την περίοδο της οικονομαχίας, που να έχουν διασωθεί, διαταράχθηκαν οι σχέσεις του Πάπα με τους Βυζαντινούς και ο Πάπας στρέφεται προς τη Δύση και ειδικά προς το κράτος των Φράγκων, οι οποίοι με τον Κάρολο το Μεγάλο θα αναδειχθούν στη Μεγάλη Δύναμη στη Δυτική Ευρώπη, και οι κτίσεις ηλίγες που υπήρχαν ακόμα στα χέρια του Βυζαντίου στην Κάτω Ιταλία, χάθηκαν ολος καιρός τα επόμενα χρόνια. Μέσα στα θετικά θα μπορούσαμε να πούμε και να κλείσουμε σήμερα το σημερινό μας μάθημα, είναι ότι οι μοναχοί που κατέφυγαν στην Κάτω Ιταλία και στη Σικελία, ανέπτυξαν και έφεραν τα ελληνικά γράμματα σε εκείνες τις περιοχές και ενίσχυσαν τους ντόπιους πληθυσμούς. Τέλος να πούμε ότι οι δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις, οι οικονομάχοι και οι οικονολάτρες, για να μπορέσουν να στηρίξουν τις θέσεις τους, ερεύνησαν τα διάφορα θεολογικά κείμενα και τα άλλα σχετικά συγγράμματα της εποχής εκείνης και έτσι αναπτύχθηκε το ερευνητικό πνεύμα που θα φανεί καλύτερα στους επόμενους αιώνες. Αυτό ήταν το θέμα μας το σημερινό, παιδιά. Πιστεύουμε ότι καταλάβατε πραγματικά γιατί μιλάμε για Κυριακή της Ορθοδοξίας, τι εννοούμε όταν λέμε να στείλωσουμε τον εικόνα και θα τα πούμε κάποια άλλη φορά με ένα άλλο θέμα. Γεια σας, παιδιά!
|
